กองทุนสุขภาพตำบล - กองทุนหลักประกันสุขภาพท้องถิ่น - กปท

3. สถานการณ์

หลักการและเหตุผล

เนื่องจากสภาพทางเศรษฐกิจและสังคมที่เปลี่ยนไปในปัจจุบัน ทำให้โรคซึมเศร้าเป็นปัญหาสุขภาพจิตที่มีความรุนแรงและเพิ่มจำนวนมากขึ้นอย่างต่อเนื่อง ส่งผลกระทบต่อตนเอง ครอบครัวและสังคมอย่างกว้างขวาง แม้ว่าที่ผ่านมา รพ.สต.บ้านปากคลอง จะมีการดำเนินการคัดกรองและเฝ้าระวังปัญหานี้มาอย่างต่อเนื่อง แต่ในปี 2563 ก็พบว่ามีผู้ฆ่าตัวตายสำเร็จ จำนวน 2 รายหรือคิดเป็น 62.50 ต่อแสนประชากร จากการวิเคราะห์ข้อมูลและผลการปฏิบัติงานในปี 2563 พบว่าอัตราการเข้าถึงบริการโรคซึมเศร้าของประชาชนในเขตรับผิดชอบยังต่ำกว่าเกณฑ์ กล่าวคือ จากประมาณการความชุกของโรคซึมเศร้า (Depressive disorders) ที่ใช้คำนวณเพื่อประมาณการจำนวนผู้ป่วยโรคซึมเศร้าในพื้นที่ภาคใต้ ตามรายงานการสำรวจระบาดวิทยาของโรคซึมเศร้า ของกรมสุขภาพจิต คือ ร้อยละ 2.3 เมื่อเทียบกับประชากรในเขตรับผิดชอบแล้ว รพ.สต.บ้านปากคลองควรจะมีประมาณการผู้ป่วยโรคซึมเศร้าประมาณ 490 คน แต่ในปี 2563 การเข้าถึงบริการของประชาชน มีผู้ซึ่งได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคซึมเศร้าและได้รับการดแลรักษาด้วยวิธีทางการแพทย์เพียง 179 คน คิดเป็นร้อยละ 36.53รวมทั้งอัตราการเข้าถึงบริการของผู้ป่วยโรคจิตเภท(schizophrenia) ก็ยังต่ำกว่าประมาณการความชุกของผู้ป่วยจิต ที่ประมาณการไว้ร้อยละ 0.8 (คิดเฉพาะ F 20)คือ 165 คน โดยมีผลงาน 65 คน คิดเป็นร้อยละ 39.40

จากข้อมูลการปฏิบัติงานใน ปี 2563 พบว่า ผู้ป่วยที่เข้าถึงบริการส่วนใหญ่คือผู้ป่วยโรคจิตจากสารเสพติดที่สูญเสียความสามารถในการควบคุมตัวเองก่อให้เกิดอันตรายทั้งต่อตนเอง ชุมชน สังคม เป็นผู้ป่วยที่เข้าถึงบริการเมื่อมีอาการรุนแรงจนไม่สามารถควบคุมตัวเองได้ ไม่ได้พบจากการคัดกรอง ในส่วนผู้ที่ฆ่าตัวตายทั้งสองรายจากการศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลพบว่าทั้งสองเป็นกลุ่มเสี่ยงที่ใช้แอลกอฮอล์เป็นประจำและที่ผ่านมาไม่เคยได้รับการคัดกรอง 2Q,9Q และ 8Q มาก่อน เนื่องจากไม่ได้รับความร่วมมือและไม่เคยมีประวัติการคัดกรองโรคซึมเศร้าในการมารับบริการสุขภาพในหน่วยปฐมภูมิเลย ส่วนผู้ป่วยโรคซึมเศร้า พบว่าผู้ป่วยหรือญาติจะมารับยาในช่วงที่มีอาการ เมื่อมีอาการดีขึ้นก็จะไม่มาตามนัด ขาดการรักษาต่อเนื่องส่งผลให้ผู้ป่วยขาดยาและผู้ป่วยโรคจิตเวชมีอาการทางจิตกำเริบซ้ำ

จากข้อมูลดังกล่าวข้างต้นจึงพบว่า การดูแลเฝ้าระวังป้องกันปัญหาการฆ่าตัวตายในกลุ่มเสี่ยง ของ รพ.สต.บ้านปากคลอง มีความครอบคลุมกลุ่มเป้าหมายต่ำทำให้การเข้าถึงบริการต่ำไปด้วย ผู้รับผิดชอลงานสุขภาพจิตร่วมกับผู้ที่เกี่ยวข้องจึงร่วมกันวิเคราะห์ปัญหาเพื่อหาทางแก้ไขซึ่งจากการศึกษาหาแนวทางในการแก้ไขปัญหาการฆ่าตัวตายสำเร็จนั้น พบว่ามีผลการศึกษาทางวิชาการรายงานไว้ว่า “การป้องกันโรคซึมเศร้าที่ได้ผลคือ Early detection และให้การช่วยเหลือทันทีตั้งแต่เริ่มมีอาการโดยมีเครื่องมือประเมินที่ง่ายและมีความไวในการประเมิน ใช้ง่ายเหมาะสมสำหรับใช้ในชุมชนโดยอาสาสมัครสาธารณสุข(อสม.) แกนนำชุมชนหรือประชาชนทั่วไปก็สามารถนำมาใช้ในการประเมินตนเองได้ด้วยตนเอง” เครื่องมือที่กล่าวถึงเรียกว่า แบบคัดกรองภาวะซึมเศร้าและความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตายหรือ DS8 ที่พัฒนาโดย ทวี ตั้งเสรีและคณะ (2561)

รูปแบบของแบบคัดกรองภาวะซึมเศร้านี้มี 2 องค์ประกอบ คือ Mood and cognitive behavior component และ somatic component โดยมีความความไว ร้อยละ 98.9 ความจำเพาะ ร้อยละ 71.9 ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการคัดกรองความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตายจะเหลือเพียงองค์ประกอบเดียว คือ Suicidal intention มีคำถาม 2 ข้อ มีค่าความไว ร้อยละ 89.1 ความจำเพาะ ร้อยละ 89.4 แบบคัดกรองจึงแบ่งออกเป็น 2 ส่วนคือ ส่วนที่ 1 ใช้คัดกรองผู้ที่มีภาวะซึมเศร้า (ข้อ 1-6 ) และส่วนที่ 2 ใช้คัดกรองผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย (ข้อที่ 7-8) โดยมีข้อดีคือ เป็นแบบคัดกรองที่ง่ายและสะดวกต่อการนำไปใช้ในชุมชน ถ้าผลประเมินพบว่า ถ้าตอบว่ามีตั้งแต่ 3 ข้อขึ้นไป หรือ 3 คะแนนขึ้นไป ในคำถามข้อที่ 1-6 ซึ่งเป็นคำถามของแบบคัดกรองภาวะซึมเศร้า ก็จะหมายถึงมีภาวะซึมเศร้า ต้องได้รับการให้บริการปรึกษาหรือพบแพทย์เพื่อการบำบัดรักษา และถ้าตอบว่า “มี” ตั้งแต่ 1 ข้อขึ้นไป หรือ 1 คะแนนขึ้นไป ในคำถามข้อที่ 7 – 8 ซึ่งเป็นคำถามของแบบคัดกรองความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย จะหมายถึง “มีความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย” จำเป็นต้องให้การดูแลเบื้องต้นทันที ก่อนจะดำเนินการพิจารณาวางแผนให้การช่วยเหลืออย่างอื่น

ดังนั้น เพื่อการป้องกันและแก้ปัญหาการฆ่าตัวตายสำเร็จในเขตพื้นที่รับผิดชอบ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านปากคลอง จึงได้จัดทำโครงการพัฒนารูปแบบการดูแลเฝ้าระวังป้องกันปัญหาการฆ่าตัวตายในกลุ่มเสี่ยง ปีงบประมาณ 2564 ขึ้น โดยใช้แบบคัดกรองภาวะซึมเศร้าและความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย หรือ Ds 8 เป็นเครื่องมือในการคัดกรองกลุ่มเสี่ยงโดยอาศัยความร่วมมือจากชุมชนและภาคีเครือข่ายในพื้นที่ผลักดันให้เกิดการดำเนินงานตามแนวคิด “หัวใจมีหู ของกรมสุขภาพจิต” ทั้งนี้ เพื่อกระตุ้นให้ประชาชนในพื้นที่มีความเข้าใจต่อสัญญาณเตือนภัยฆ่าตัวตาย 10 ประการและเห็นความสำคัญของ “การฟังได้หัวใจ” ใช้หัวใจฟังให้ได้ยินในวันที่เขายังมีลมหายใจอยู่ เพื่อช่วยหยุดยั้งและฉุดคนจากการคิดฆ่าตัวตายและให้การช่วยเหลือเบื้องต้นได้อย่างทันท่วงที รวมทั้งส่งเสริมให้ชุมชนสามารถออกแบบการป้องกันการฆ่าตัวตายที่สอดคล้องเหมาะสมกับบริบทของพื้นที่ตนเองได้