กองทุนสุขภาพตำบล - กองทุนหลักประกันสุขภาพท้องถิ่น - กปท

กิตติกรรมประกาศ

"โครงการการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคอาหารโดยโปรแกรมการนับคาร์บของผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ ๒ ณ รพ.สต. คูหาใต้ อำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา จังหวัดสงขลา" สำเร็จได้ด้วยดี ด้วยความร่วมมือจาก สมาชิกในชุมชน ต.คูหาใต้ อ.รัตภูมิ จ.สงขลา

คณะทำงานโครงการฯ ขอขอบคุณ กองทุนสุขภาพตำบล เทศบาลตำบลคูหาใต้ ที่ให้การสนับสนุนงบประมาณในการดำเนินโครงการฯ รวมทั้ง ภาคีเครือข่ายที่สำคัญระดับพื้นที่ ที่ให้การสนับสนุน ช่วยเหลือ ชี้แนะ สุดท้ายขอขอบคุณผู้เกี่ยวข้องที่มิได้ระบุชื่อไว้ในที่นี้ ซึ่งมีส่วนสำคัญในการขับเคลื่อนการดำเนินงานให้มีความยั่งยืนในพื้นที่ต่อไป

คณะทำงานโครงการ
โครงการการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคอาหารโดยโปรแกรมการนับคาร์บของผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ ๒ ณ รพ.สต. คูหาใต้ อำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา

บทคัดย่อ

โครงการ " โครงการการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคอาหารโดยโปรแกรมการนับคาร์บของผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ ๒ ณ รพ.สต. คูหาใต้ อำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา " ดำเนินการในพื้นที่ ต.คูหาใต้ อ.รัตภูมิ จ.สงขลา รหัสโครงการ ระยะเวลาการดำเนินงาน 1 ตุลาคม 2568 - 30 กันยายน 2569 ได้รับการสนับสนุนงบประมาณจำนวน 19,304.00 บาท จาก กองทุนสุขภาพตำบล เทศบาลตำบลคูหาใต้ เพื่อใช้ในการดำเนินกิจกรรมโครงการ หลังจากสิ้นสุดระยะเวลาโครงการ ผลที่เกิดขึ้นจากการดำเนินงานปรากฏดังนี้

โครงการนี้ยังไม่มีการเขียนหรือแก้ไขบทคัดย่อ

หมายเหตุ : รายละเอียดของบทสรุปคัดย่อการดำเนินงาน ให้ผู้รับผิดชอบโครงการเป็นผู้เขียนสรุปภาพรวมของโครงการใน "ผลลัพธ์โครงการ"

สารบัญ

ความเป็นมา/หลักการเหตุผล

โรคเบาหวาน นับเป็นโรคติดต่อเรื้อรังที่ต้องให้ความสำคัญในการแก้ปัญหาอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ จากสถานการณ์โรคเบาหวานทั่วโลกมีผู้ป่วยจำนวน 463 ล้านคน และคาดการณ์ว่าในปี 2588 จะมีผู้ป่วยเบาหวานจำนวน629 ล้านคน สำหรับประเทศไทยพบอุบัติการณ์โรคเบาหวานมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง มีผู้ป่วยรายใหม่เพิ่มขึ้นประมาณ 3 แสนคนต่อปี มีผู้เสียชีวิตจากโรคเบาหวานทั้งหมด 16,388 คน คิดเป็นอัตราตาย 25.1 ต่อประชากร แสนคน (กระทรวงสาธารณสุข, 2564)
โดยโรคเบาหวานเกิดจากความผิดปกติของร่างกายที่มีการผลิตฮอร์โมนอินซูลินไม่เพียงพอหรือร่างกายไม่สามารถนำน้ำตาลไปใช้งานได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูง สาเหตุไม่ได้เกิดจากเชื้อโรคไม่สามารถแพร่กระจายจากคนสู่คนได้ แต่เกิดจากนิสัยพฤติกรรมการดำเนินชีวิตหรือพันธุกรรม โดยพัฒนาการของโรคนั้นจะดำเนินไปอย่างช้า ๆ ค่อย ๆสะสมอาการอย่างต่อเนื่อง (WHO, 2002; สมพิศ วิริยม, 2065)  เมื่อเกิดแล้วส่งผลกระทบมากมายทั้งด้านเศรษฐกิจ เช่นก่อให้เกิดการสูญเสียค่าใช้จ่ายในการรักษาด้านสาธารณสุขอย่างมหาศาล ค่าใช้จ่ายในการรักษาเฉลี่ยสูงถึง 47,596 ล้านบาทต่อปี (กระทรวงสาธารณสุข, 2564) และด้านสุขภาพ โดยเฉาะกลุ่มผู้ป่วยที่ไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลได้ ส่งผลให้เกิดภาวะโรคแทรกทางหลอดเลือดหัวใจและหลอดเลือดสมอง ทางไต ตา ปลายประสาทเท้า ลุกลามไปยังการสูญเสียอวัยวะและการเสียชีวิตก่อนอันควร (ศิริพร จันทร์ฉาย, 2548; กระทรวงสาธารณสุข, 2564)       จากการสำรวจข้อมูลผู้ป่วยโรคเบาหวาน 3 ปี จังหวัดสงขลา (ปี2566-2568) พบว่าผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ที่ควบคุมระดับน้ำตาลไม่ดีที่มีค่าระดับฮีโมโกลบิน เอวันซี (HbA1 c) มากกว่า 7    ร้อยละ X , 52.71 และ 52.10 ตามลำดับ อำเภอรัตภูมิ พบร้อยละ X , 63.75 และ 55.22 ตามลำดับ ตำบลคูหาใต้ พบร้อยละ X , 65.49 และ 53.30 ตามลำดับ (สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดสงขลา, 2568) จะเห็นได้ว่าตำบลคูหาใต้ มีผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ที่ควบคุมระดับน้ำตาลไม่ดีสูงเมื่อเทียบกับระดับอำเภอในปี 2567และสูงกว่าจังหวัดในปี2667-2568 และยังส่งผลต่อภาวะแทรกซ้อนทาง ตา เท้า ไต ซึ่งจากการสอบถามผู้ป่วยตำบลคูหาใต้ เกี่ยวกับสาเหตุที่ควบคุมระดับน้ำตาลได้ไม่ดี HBA1C> 7 พบว่า เกิดจากพฤติกรรมการบริโภคอาหารเป็นหลัก เช่น การปรุงอาหารรสชาติหวาน มัน เค็ม เป็นหลัก, นิยมการบริโภคผลไม้ตามฤดูกาล (ทุเรียน,เงาะ มังคุด) เป็นต้น และพบว่าผู้ป่วยส่วนใหญ่ไม่ทราบปริมาณการบริโภคอาหารแต่ละชนิดที่เหมาะสมสมกับดัชนีมวลกายของตนเอง จะเลือกรับประทานอาหารของประเภทและปริมาณตามความชอบของตนเองเป็นหลัก จึงไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลของตนเองได้           จากการทบทวนวรรณกรรม พบว่า เป้าหมายที่สำคัญในการดูแลผู้ป่วยเบาหวาน คือ การควบคุมการบริโภคอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม โดยประเมินจากค่า FPG < 126 และ HbA1c < 6.5 mg./dl. อีกทั้งโรคเบาหวานไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ ผู้ป่วยจึงต้องอยู่กับกับโรคนี้ไปตลอดชีวิตแต่สามารถ ปรับ ลด และหยุดยาเบาหวานได้หากผู้ป่วยนั้นควบคุมพฤติกรรมการดูแลสุขภาพของตนเองได้ดี ดังนั้น การดูแลตนเองของผู้ป่วยเบาหวานเพื่อควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้ได้ตามมาตรฐานและอยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม จึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง (American Diabetes Association, 2017) โดยการศึกษาของ ร่มเกล้า กิจเจริญไชย (2556) ได้เสนอแนะเกี่ยวกับการดูแลผู้ป่วยเบาหวาน ว่าควรนำโปรแกรมการจัดการตนเองเรื่องการบริโภคอาหารในผู้เป็นเบาหวานชนิดที่ 2 ไปใช้เพื่อปรับพฤติกรรมการบริโภคอาหาร ค่าน้ำตาลสะสม และดัชนีมวลกาย จะสามารถลดระดับน้ำตาลของผู้ป่วยได้ ทั้งนี้หากผู้เป็นเบาหวานมีพฤติกรรมการดูแลสุขภาพของตนเองอยู่ในระดับต่ำ มีโอกาสที่จะควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ (HbA1c < 6.5) น้อยกว่าผู้ป่วยเบาหวานที่พฤติกรรมการดูแลสุขภาพอยู่ในระดับสูง เป็น 0.54 เท่า (ธนวัฒน์ สุวัฒนกุล, 2561)
        ปี 2568 กระทรวงสาธารณสุข ได้กำหนดนโยบายเกี่ยวกับวิธีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตนเอง ด้วยวิธีการนับคาร์บ (Carb Counting) คือ ควบคุมปริมาณคาร์โบไฮเดรตที่บริโภคในแต่ละวัน เพื่อใช้ในการแก้ไขปัญหาผู้ป่วยโรคเบาหวานให้สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์ปกติและโรคเรื้อรังอื่น ๆ (กระทรวงสาธารณสุข, 2568) ซึ่งสมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทย (อ้างในสุภาพร สมหวัง 2560)          ได้กล่าวว่า การนับคาร์โบไฮเดรต เป็นวิธีหนึ่งที่นิยมมาวางแผนการควบคุมการบริโภคอาหารของผู้ป่วยโรคเบาหวาน เนื่องจากสารอาหารจากคาร์โบไฮเดรตเป็นสารอาหารสำคัญที่ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดหลังมื้ออาหารเพิ่มสูงได้ (postprandial hyperglycemia) และพบว่าการนับคาร์โบไฮเดรตนั้นสามารถช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ดีขึ้น นอกจากนี้การจัดการตนเองในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพตามแนวคิดของ Kanfer, และ Creer, (อ้างใน ภารดี วรรณพงษ์และ สุทิน ใจรักษา,มปป) กล่าวว่าการนำทฤษฎีการจัดการตนเองมาปรับใช้มีผลต่อการทำให้ระดับน้ำตาลเฉลี่ยในเลือดลดลง ซึ่งการดำเนินกิจกรรมประกอบด้วยการตั้งเป้าหมาย,การเก็บรวบรวมข้อมูล, การประมวลและการประเมินข้อมูล, การตัดสินใจ, การลงมือปฏิบัติ ,การสะท้อนตนเอง, การติดตามตนเอง
    จากการดำเนินงานด้านการส่งเสริมเรื่อง NCD ของ รพ.สต.คูหาใต้ที่ผ่านมานั้น  พบว่ามีการจัดการเรื่อง NCD ไม่เพียงพอ เนื่องจากมีเพียงการอบรมให้ความรู้ แจกแผ่นผับ แต่ยังขาดการติดตามการบริโภคอาหารอย่างเป็นระบบ อาจเป็นผลทำให้ผู้ป่วยไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลได้ จึงจัดทำโปรแกรมการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคอาหารด้วยการนับคาร์บของผู้ป่วยโรคเบาหวานที่ไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ โดยมีการติดตามควบคู่กับการเสริมแรงทางบวก (Positive reinforcement) ตามของทฤษฎี สกินเนอร์ เสริมแรงตามระยะเวลา (Fixed Interval) เพื่อการจูงใจทำให้เกิดพฤติกรรมใหม่ หรือทำพฤติกรรมซ้ำ ตามที่กำหนดให้เพื่อมุ่งหวังให้ ผู้ป่วยเบาหวานควบคุมระดับน้ำตาลได้ดีต่อไป

สถานการณ์

วัตถุประสงค์โครงการ

1. ประชาชนกลุ่มป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ ๒ มีความรู้ในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมโดยการนับคาร์บ จำนวน ๙๕ ราย
2. ประชาชนกลุ่มป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ ๒ ที่สมัครใจเข้าร่วมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคอาหารโดยโปรแกรมการนับคาร์บ ครบ 3 เดือนตามเกณฑ์ มีค่า HBA1C ลดลง จำนวน 30 ราย

กิจกรรม/การดำเนินงาน

กลุ่มเป้าหมาย

ผลที่คาดว่าจะได้รับ

๑. กลุ่มป่วยโรคเบาหวาน มีความรู้ในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมโดยการนับคาร์บ ทุกคน ๒. กลุ่มป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ ๒ ที่สมัครใจเข้าร่วมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคอาหารโดยโปรแกรมการนับคาร์บ ครบ 3 เดือนตามเกณฑ์ มีค่า HBA1C ลดลงทุกคน และมีการปรับ ลด หรือหยุดยา โดยแพทย์ โรงพยาบาลรัตภูมิ

ส่วนที่ 1 ผลการดำเนินงาน

* ผลผลิต หมายถึง ผลที่เกิดขึ้นเชิงปริมาณจากการทำกิจกรรม เช่น จำนวนผู้เข้าร่วมประชุม จำนวนผู้ผ่านการอบรม จำนวนครัวเรือนที่ปลูกผักสวนครัว เป็นต้น
** ผลลัพธ์ หมายถึง การเปลี่ยนแปลงที่นำไปสู่การแก้ปัญหา เช่น หลังอบรมมีผู้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจำนวนกี่คน มีข้อบังคับหรือมาตรการของชุมชนที่นำไปสู่การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมหรือสภาพแวดล้อม เป็นต้น ทั้งนี้ต้องมีข้อมูลอ้างอิงประกอบการรายงาน เช่น ข้อมูลรายชื่อแกนนำ , แบบสรุปการประเมินความรู้ , รูปภาพกิจกรรมพร้อมคำอธิบายใต้ภาพ เป็นต้น