กองทุนสุขภาพตำบล - กองทุนหลักประกันสุขภาพท้องถิ่น - กปท

กิตติกรรมประกาศ

"โครงการรณรงค์และให้ความรู้การใช้ยาในวัยผู้สูงอายุ จังหวัดสตูล" สำเร็จได้ด้วยดี ด้วยความร่วมมือจาก สมาชิกในชุมชน ตำบลกำแพง อำเภอละงู จังหวัดสตูล

คณะทำงานโครงการฯ ขอขอบคุณ กองทุนสุขภาพตำบล อบต.กำแพง ที่ให้การสนับสนุนงบประมาณในการดำเนินโครงการฯ รวมทั้ง ภาคีเครือข่ายที่สำคัญระดับพื้นที่ ที่ให้การสนับสนุน ช่วยเหลือ ชี้แนะ สุดท้ายขอขอบคุณผู้เกี่ยวข้องที่มิได้ระบุชื่อไว้ในที่นี้ ซึ่งมีส่วนสำคัญในการขับเคลื่อนการดำเนินงานให้มีความยั่งยืนในพื้นที่ต่อไป

คณะทำงานโครงการ
โครงการรณรงค์และให้ความรู้การใช้ยาในวัยผู้สูงอายุ

บทคัดย่อ

ผู้สูงอายุเป็นผู้ที่มีความเสี่ยงที่จะได้รับอันตรายจากการใช้ยาได้มากกว่าบุคคลทั่วไป เนื่องจากการทำงานของอวัยวะต่างๆ เสื่อมประสิทธิภาพไปตามวัยที่มากขึ้น ทำให้มีผลกระทบต่อกระบวนการดูดซึม การแตกตัว การละลาย การออกฤทธิ์ การกำจัดของตัวยาในร่างกาย ซึ่งรวมไปถึงปัญหาอื่นๆ ที่เพิ่มความเสี่ยงอันตรายของการใช้ยาในวัยผู้สูงอายุด้วย เช่น ปัญหาการหลงลืม ปัญหาการช่วยเหลือตนเอง ดังนั้น การใช้ยาในผู้สูงอายุต้องเพิ่มความระมัดระวังเป็นพิเศษ สาเหตุของปัญหาจากการใช้ยาในผู้สูงอายุ เกิดจากการมีโรคหลายชนิดและได้รับยาหลายอย่าง อาจทำให้ยาอาจทำให้ยามีผลต่อผู้สูงอายุที่มีการเปลี่ยนแปลงต่อร่างกาย ซึ่งมีผลต่อการทำงานของยา ตับและไต ทำงานได้น้อยลง ทำให้เปลี่ยนแปลงยาและกำจัดยาออกจากร่างกายได้น้อยลง อาจเกิดระดับยาเกินจนเป็นพิษได้ ความสามารถสมองลดลง อาจมีอาการสับสนได้ จึงมักเจอปัญหาจากการใช้ยาในวัยผู้สูงอายุ ที่ล้วนแต่ส่งผลเสียต่อสุขภาพของผู้สูงอายุทั้งสิ้น โดยการศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1.) เพื่อสำรวจพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชน 2.) เพื่อให้ผู้สูงอายุและผู้กำกับการกินยามีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการกินยาที่ถูกวิธีและถูกต้อง 3.) เพื่อให้ผู้สูงอายุปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินยาให้ถูกต้องและถูกวิธี ผลการดำเนินโครงการพบว่า

กิจกรรมที่ 1 สำรวจพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชน จากการสำรวจพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชน มีจำนวนผู้สูงอายุในชุมชน หมู่ที่ 8 บ้านอุไร จำนวน 80 คน โดยได้ออกแบบสำรวจพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชน แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนที่ 1 ข้อมูลทั่วไปเกี่ยวกับผู้สูงอายุ จำนวน 7 ข้อ ผลการสำรวจ พบว่า ผู้สูงอายุ และส่วนที่ 2 ข้อมูลพฤติกรรมเกี่ยวกับการใช้ยาของผู้สูงอายุ จำนวน 11 ข้อ สามารถจำแนกตามหลักการบริหารยาได้ 4 กลุ่ม คือ 1.การได้รับยาถูกคน 2.การได้รับยาถูกขนาดและเวลา 3.ผลข้างเคียงของยา 4.การเก็บรักษายา พบว่า พฤติกรรมการใช้ยาของผู้สูงอายุ ภาพรวมอยู่ในระดับปานกลาง คะแนนเฉลี่ย 5.26 ร้อยละ 59.87 เมื่อพิจารณารายข้อ พบว่า ด้านที่มีคะแนนเฉลี่ยมาก 2 อันดับแรก ได้แก่ ด้านได้รับยาถูกคน ร้อยละ 38.16 รองลงมาด้านการได้รับยาถูกขนาดและเวลา ร้อยละ 32.48

กิจกรรมที่ 2 อบรมให้ความรู้เรื่องการกินยาที่ถูกวิธีในผู้สูงอายุ แก่ผู้สูงอายุในชุมชน และผู้กำกับควบคุมการกินยาของผู้สูงอายุ ในเรื่องของการใช้ยาในวัยผู้สูงอายุ เรื่องกลุ่มยาที่ใช้บ่อย/กลุ่มยาที่มีความเสี่ยงสูงที่ควรหลีกเลี่ยงในผู้สูงอายุ รวมถึงปัจจัยที่ส่งเสริมให้เกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยาในผู้สูงอายุ ตลอดจนมีการสาธิต/แนะนำการใช้ตะกร้าใส่ยา ให้ผู้สูงอายุและผู้กำกับการกินยาผู้สูงอายุ ทดลองใส่ยาและหยิบยากินเอง พบว่า ก่อนการอบรม ส่วนใหญ่ผู้เข้ารับการอบรมมีความรู้อยู่ในระดับกลุ่มปานกลาง ร้อยละ 69.91 หลังการอบรม ส่วนใหญ่ผู้เข้ารับการอบรมมีความรู้อยู่ในระดับดี ร้อยละ 76.99 จึงสรุปได้ว่า การจัดการอบรมครั้งนี้ ทำให้ผู้เข้ารับการอบรมมีความรู้เพิ่มขึ้น

กิจกรรมที่ 3 ลงเยี่ยมผู้สูงอายุในชุมชน โดยอาสาสมัครสาธารณสุขและเจ้าหน้าที่เภสัชกร การลงเยี่ยมผู้สูงอายุแต่ละรายในชุมชน หมู่ที่ 8 บ้านอุไร จำนวน 80 คน เพื่อติดตามการกินยาของผู้สูงอายุแต่ละราย ทั้งนี้ยังให้คำแนะนำ ตลอดจนให้คำปรึกษาการใช้ยาในผู้สูงอายุ โดยเจ้าหน้าที่เภสัชกรเพื่อเพิ่มพูนความรู้ให้แก่ผู้สูงอายุและผู้กำกับการกินยา ได้เข้าใจเกี่ยวกับการกินยาได้อย่างถูกวิธีและปลอดภัยยิ่งขึ้น

กิจกรรมที่ 4 ติดตามผลการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุ จากการติดตามผลพฤติกรรมเกี่ยวกับการใช้ยาของผู้สูงอายุ พบว่า มากกว่าร้อยละ 70 ของผู้สูงอายุและผู้กำกับการกินยา มีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินยาได้อย่างถูกต้องและถูกวิธี ซึ่งมีแนวโน้มไปในทางที่ดี

หมายเหตุ : รายละเอียดของบทสรุปคัดย่อการดำเนินงาน ให้ผู้รับผิดชอบโครงการเป็นผู้เขียนสรุปภาพรวมของโครงการใน "ผลลัพธ์โครงการ"

สารบัญ

ความเป็นมา/หลักการเหตุผล

ผู้สูงอายุ (ผู้ที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไป) เป็นผู้ที่มีความเสี่ยงหรือมีโอกาสที่จะได้รับอันตรายจากการใช้ยาได้มากกว่าบุคคลทั่วไป เนื่องจากการทำงานของอวัยวะต่างๆ เสื่อมประสิทธิภาพไปตามวัยที่มากขึ้น ทำให้มีผลกระทบต่อกระบวนการดูดซึม การแตกตัว การละลาย การออกฤทธิ์ การกำจัดของตัวยาในร่างกาย ซึ่งรวมไปถึงปัญหาอื่น ๆ ที่เพิ่มความเสี่ยงอันตรายของการใช้ยาในผู้สูงอายุด้วย เช่น ปัญหาการหลงลืม ปัญหาการช่วยเหลือตนเอง ดังนั้น การใช้ยาในผู้สูงอายุต้องเพิ่มความระมัดระวังเป็นพิเศษสาเหตุของปัญหาจากการใช้ยาในผู้สูงอายุ เกิดจากมีโรคหลายชนิดและได้รับยาหลายอย่าง อาจทำให้ยามีผลต่อกันผู้สูงอายุมีการเปลี่ยนแปลงของร่างกาย ซึ่งมีผลต่อการทำงานของยา ตับและไตทำงานได้ลดลง ทำให้เปลี่ยนแปลงยาและกำจัดยาออกจากร่างกายได้น้อยลง อาจเกิดระดับยาเกินจนเป็นพิษได้ ความสามารถสมองลดลงอาจมีอาการสับสนได้ จากการใช้ยาที่คนหนุ่มสาวกินแล้วไม่เป็นอะไรปัญหาด้านพฤติกรรมการใช้ยาของผู้สูงอายุ เช่น ผู้สูงอายุไม่ไปพบแพทย์ อาจเนื่องจากปัญหาด้านร่างกายและจิตใจที่ทำให้ผู้สูงอายุไม่สามารถไปพบแพทย์ได้
พื้นที่หมู่ที่ 8 บ้านอุไร ตำบลกำแพง อำเภอละงู จังหวัดสตูล มีผู้สูงอายุจำนวน 80 คน กลุ่มติดสังคมจำนวน 69 คน กลุ่มติดบ้านจำนวน 6 คน และกลุ่มติดเตียงจำนวน 5 คน จากการลงเยี่ยมของอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน มีผู้สูงอายุจำนวน 51 หลังคาเรือน พบปัญหาเรื่องการกินยา โดยพบว่ามีผู้สูงอายุกินยาผิดจำนวน 30 คน คิดเป็นร้อยละ 37.5 มียาเก่าสะสมยาใหม่จำนวน25 คน คิดเป็นร้อยละ 31.25 กินยาเองไม่มีใครดูแลจำนวน 8 คน คิดเป็นร้อยละ 10 โดยบางครัวเรือนมีลูกหรือญาติคอยกำกับการกินยาจำนวน 44 คน คิดเป็นร้อยละ 55.0 และมีผู้สูงอายุที่กินยาเองไม่มีใครดูแล(สามี -ภรรยา) จำนวน 28 คน คิดเป็นร้อยละ 35.0 ซึ่งอันตรายต่อการใช้ยาที่ไม่ถูกต้องอาจมีผลทำให้ผู้สูงอายุได้รับอันตรายจากการใช้ยา เช่น การทำงานของไตประสิทธิภาพการทำงานของไตจะลดลงดังนั้นการขับถ่ายยาออกจากร่างกาย ย่อมลดน้อยลง ทำให้มีโอกาสที่ยาจะสะสมในร่างกายสูงขึ้น จนเป็นอันตรายต่อร่างกายได้ การทำงานของตับ ยาที่ให้โดยการรับประทาน มักจะผ่านขบวนการเปลี่ยนแปลงขั้นแรกที่ตับ แต่ถ้าขบวนการเหล่านี้เสื่อมประสิทธิภาพ จะทำให้มีระดับยาในเลือดสูง จนอาจเกิดอันตรายได้ ความไวต่อยาที่ออกฤทธิ์ ต่อระบบประสาทส่วนกลาง และระบบการทำงานของ หลอดเลือดและหัวใจ ผู้สูงอายุมักจะมีความไว ต่อยาที่ออกฤทธิ์ในบริเวณดังกล่าว อาจทำให้เกิดอาการข้างเคียงของยาเพิ่มขึ้นได้ เช่นอาการแพ้ยา ความจำของผู้สูงอายุ เมื่ออายุมากขึ้น ผู้สูงอายุอาจจะมีอาการหลงลืมได้ง่าย มักเกิดปัญหาการใช้ยาไม่ครบตามที่กำหนด หรือปัญหาการใช้ยาซ้ำซ้อน ซึ่งอาจส่งผลทำให้เชื้อดื้อยา การรักษาจึงไม่หายเสียที หรือเกิดอาการเป็นพิษ เนื่องจากการใช้ยาเกินขนาดได้
น้ำหนักผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุที่มีน้ำหนักน้อย หรือมากกว่าเกณฑ์ปกติ จำเป็นต้องพิจารณาขนาดยาให้เหมาะสมโรคในผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุมักเป็นหลายโรค ซึ่งอาจต้องพบแพทย์หลายคน ทำให้มีโอกาสได้รับยาซ้ำซ้อน จึงอาจได้รับยาเกินขนาดได้
จากปัญหาและความสำคัญดังกล่าว อาสาสมัครสาธารณสุข หมู่ที่ 8 บ้านอุไร เห็นความสำคัญของผู้สูงอายุในเรื่องการกินยา จึงได้จัดทำโครงการรณรงค์และให้ความรู้การใช้ยาในวัยผู้สูงอายุเพื่อสำรวจพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชนแล้วให้ความรู้เกี่ยวกับหลักการใช้ยาที่ถูกวิธีในผู้สูงอายุ พร้อมทั้งสาธิต/แนะนำวิธีการใช้ตะกร้าใส่ยา แก่ผู้สูงอายุและผู้กำกับผู้สูงอายุให้ทดลองใส่ยาและหยิบยากินเองจากนั้นลงเยี่ยมติดตามผลการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชนโดยอาสาสมัครสาธารณสุขและเจ้าหน้าที่เภสัชกร

สถานการณ์

วัตถุประสงค์โครงการ

1. 1. เพื่อสำรวจพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชน
2. 2. เพื่อให้ผู้สูงอายุและผู้กำกับการกินยามีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการกินยาที่ถูกวิธีและถูกต้อง
3. 3. เพื่อให้ผู้สูงอายุปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินยาให้ถูกต้องและถูกวิธี

กิจกรรม/การดำเนินงาน

1. กิจกรรมที่ 1 สำรวจพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชน
2. กิจกรรมที่ 2 อบรมให้ความรู้เรื่องการกินยาที่ถูกวิธีในผู้สูงอายุ แก่ผู้สูงอายุในชุมชน และผู้กำกับควบคุมการกินของผู้สูงอายุ
3. กิจกรรมที่ 3 ลงเยี่ยมผู้สูงอายุในชุมชนโดยอาสาสมัครสาธารณสุขและเจ้าหน้าที่เภสัชกร
4. กิจกรรมที่ 4 ติดตามผลการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุ
5. กิจกรรมสรุปผลการดำเนินงานโครงการ

กลุ่มเป้าหมาย

ผลที่คาดว่าจะได้รับ

1. ขั้นเตรียมการ 1.1เขียนโครงการเพื่อขออนุมัติงบประมาณจาก กองทุนฯ อบต.กำแพง 2.1 ประสานงานกับเจ้าหน้าที่สาธารณสุข/วิทยากรเพื่ออบรมให้ความรู้
2. ขั้นดำเนินงานตามกิจกรรมดังนี้ กิจกรรมที่ 1 สำรวจพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชน 1.1 ออกแบบแบบสอบถาม/แบบสำรวจ พฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชน 1.2 ลงพื้นที่ในชุมชน เพื่อสำรวจพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชนพร้อมทั้งวิเคราะห์ข้อมูลและประเมินผล 1.3 คืนข้อมูลไปยังหน่วยงานที่เกี่ยวข้องหรือชุมชน กิจกรรมที่ 2อบรมให้ความรู้เรื่องการกินยาที่ถูกวิธีในผู้สูงอายุ แก่ผู้สูงอายุในชุมชน และผู้กำกับควบคุมการกินของผู้สูงอายุ 2.1 เรื่องหลักการใช้ยาในวัยผู้สูงอายุ 2.2 เรื่องกลุ่มยาที่ใช้บ่อยและกลุ่มยาที่มีความเสี่ยงสูงและควรหลีกเลี่ยงในผู้สูงอายุ 2.3 เรื่องปัจจัยที่ส่งเสริมให้เกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยาในผู้สูงอายุ 2.4 สาธิต/แนะนำวิธีการใช้ตะกร้าใส่ยา ให้ผู้สูงอายุและผู้กำกับผู้สูงอายุทดลองใส่ยาและหยิบยากินเอง กิจกรรมที่ 3 ลงเยี่ยมผู้สูงอายุในชุมชนโดยอาสาสมัครสาธารณสุขและเจ้าหน้าที่เภสัชกร 3.1 ติดตามการกินยาของผู้สูงอายุแต่ละราย 3.2 แนะนำ ให้คำปรึกษาการใช้ยาในผู้สูงอายุ กิจกรรมที่ 4 ติดตามผลการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินยาของผู้สูงอายุ 4.1 อาสาสมัครสาธารณสุขติดตามและประเมินผลการกินยาของผู้สูงอายุในชุมชน

ส่วนที่ 1 ผลการดำเนินงาน

    จากการติดตามผลพฤติกรรมเกี่ยวกับการใช้ยาของผู้สูงอายุ พบว่า มากกว่าร้อยละ 70 ของผู้สูงอายุและผู้กำกับการกินยา มีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินยาได้อย่างถูกต้องและถูกวิธี โดยหลังจากที่เข้าร่วมโครงการผู้สูงอายุและผู้กำกับการกินยาทุกคน มีพฤติกรรมเกี่ยวกับการใช้ยาที่ถูกต้องและถือปฏิบัติทุกครั้ง คือ การตรวจสอบชื่อ-สกุล บนซองยาก่อนรับประทานยา การตรวจสอบวิธีการใช้ยาและอ่านคำแนะนำก่อนรับประทานยา การเก็บรักษายาให้พ้นแสงในที่สะอาดและอากาศถ่ายเทได้สะดวก และหากมีอาการผิดปกติจะแจ้งแพทย์ทุกครั้ง ตลอดจนในบางพฤติกรรมการใช้ยาในผู้สูงอายุที่มีการปฏิบัติในทางที่ดีขึ้นในหลายด้าน อาทิ การรับประทานยาตรงเวลาที่เภสัชกรแนะนำ ซึ่งก่อนเข้าร่วมโครงการ พบจำนวนที่มีผู้ปฏิบัติทุกครั้ง จำนวน 51 คน คิดเป็นร้อยละ 63.75 และหลังเข้าร่วมโครงการ เพิ่มขึ้นเป็น 74 คน คิดเป็นร้อยละ 92.50 การใส่ยาเก่าและยาใหม่อยู่รวมกัน พบจำนวนผู้ไม่ถือปฏิบัติก่อนทำโครงการ จำนวน 34 คน คิดเป็นร้อยละ 42.50 และหลังเข้าร่วมโครงการพบว่ามีจำนวนเพิ่มขึ้นเป็น 77 คน คิดเป็นร้อยละ 96.25 ซึ่งมีแนวโน้มไปในทางที่ดี

* ผลผลิต หมายถึง ผลที่เกิดขึ้นเชิงปริมาณจากการทำกิจกรรม เช่น จำนวนผู้เข้าร่วมประชุม จำนวนผู้ผ่านการอบรม จำนวนครัวเรือนที่ปลูกผักสวนครัว เป็นต้น
** ผลลัพธ์ หมายถึง การเปลี่ยนแปลงที่นำไปสู่การแก้ปัญหา เช่น หลังอบรมมีผู้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจำนวนกี่คน มีข้อบังคับหรือมาตรการของชุมชนที่นำไปสู่การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมหรือสภาพแวดล้อม เป็นต้น ทั้งนี้ต้องมีข้อมูลอ้างอิงประกอบการรายงาน เช่น ข้อมูลรายชื่อแกนนำ , แบบสรุปการประเมินความรู้ , รูปภาพกิจกรรมพร้อมคำอธิบายใต้ภาพ เป็นต้น