กองทุนสุขภาพตำบล - กองทุนหลักประกันสุขภาพท้องถิ่น - กปท

กิตติกรรมประกาศ

"โครงการตรวจเฝ้าระวังสารสเตียรอยด์ ในยาสมุนไพร จังหวัดสตูล" สำเร็จได้ด้วยดี ด้วยความร่วมมือจาก สมาชิกในชุมชน ตำบลกำแพง อำเภอละงู จังหวัดสตูล

คณะทำงานโครงการฯ ขอขอบคุณ กองทุนสุขภาพตำบล อบต.กำแพง ที่ให้การสนับสนุนงบประมาณในการดำเนินโครงการฯ รวมทั้ง ภาคีเครือข่ายที่สำคัญระดับพื้นที่ ที่ให้การสนับสนุน ช่วยเหลือ ชี้แนะ สุดท้ายขอขอบคุณผู้เกี่ยวข้องที่มิได้ระบุชื่อไว้ในที่นี้ ซึ่งมีส่วนสำคัญในการขับเคลื่อนการดำเนินงานให้มีความยั่งยืนในพื้นที่ต่อไป

คณะทำงานโครงการ
โครงการตรวจเฝ้าระวังสารสเตียรอยด์ ในยาสมุนไพร

บทคัดย่อ

สารสเตียรอยด์เป็นสารประเภทฮอร์โมน มีประโยชน์ในการบรรเทาการอักเสบ ใช้เป็นยากดภูมิคุ้มกัน และใช้ในผู้ที่ขาดฮอร์โมนประเภทนี้ สามารถใช้รักษาโรคได้หลายชนิด เช่น โรคเอส แอล อี (โรคพุ่มพวง) โรคผิวหนังที่เกิดจากการแพ้ โรคหืด เป็นต้น แต่เมื่อนำสาร
สเตียรอยด์มาใช้เป็นยา จะต้องใช้ตามความจำเป็นเท่านั้น มิฉะนั้นจะเกิดอันตราย ยิ่งถ้าได้รับสเตียรอยด์เป็นเวลานานหรือในขนาดสูงมากจะยิ่งเป็นอันตรายมากขึ้น อันตรายที่จะเกิดขึ้นนั้น ได้แก่ การกดภูมิคุ้มกันของร่างกาย ความดันโลหิตสูง เพิ่มน้ำตาลในเลือด
กระดูกพรุน ต้อหิน ต้อกระจก เกิดแผลในกระเพาะอาหาร ผิวบาง หน้ากลมเป็นวงพระจันทร์ หลังเป็นหนอก  เป็นต้น ซึ่งเมื่อหยุดสเตียรอยด์กระทันหันจะเกิดอาการขาดสเตียรอยด์ ความดันโลหิตลดต่ำ น้ำตาลในเลือดตกลง ตามมาด้วยการเป็นลมหมดสติ ทั้งนี้มักพบว่า      มีผู้ป่วยโรคเรื้อรังนำยาสมุนไพรที่มีการปลอมปนสารเสตียรอยด์มาใช้ เนื่องจากยาสเตียรอยด์เป็นยาที่มีฤทธิ์กดการอักเสบ มีผลทำให้ผู้ที่ได้รับยาสเตียรอยด์อาจเห็นผลในการบรรเทาอาการได้อย่างรวดเร็ว รู้สึกพึงพอใจ จึงทำให้อาจละเลยการรักษาที่สาเหตุของโรคโดยตรง และมีความเสี่ยงต่อการเกิดอาการไม่พึงประสงค์ของยาสเตียรอยด์ก็ยิ่งเพิ่มมากขึ้น เพื่อความปลอดภัยของประชาชน ฝ่ายเภสัชกรรม โรงพยาบาลละงูจึงได้จัดทำโครงการนี้ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริม ป้องกันและเฝ้าระวังการใช้สารสเตียรอยด์ในยาสมุนไพรของประชาชนในเขตตำบลกำแพง และจัดอบรมเชิงปฏิบัติการเรื่องการใช้ชุดทดสอบสเตียรอยด์ และอันตรายของสารสเตียรอยด์ในยาสมุนไพร ให้กับแกนนำอาสาสมัครสาธารณสุขและประชาชนทั่วไป จำนวน 60 คน จาก 12 หมู่บ้าน เพื่อให้สามารถตรวจสอบเฝ้าระวังผลิตภัณฑ์สมุนไพร โดยใช้ชุดทดสอบสารสเตียรอยด์ตรวจผลิตภัณฑ์ที่สงสัย และสำรวจข้อมูลการใช้ การจำหน่ายผลิตภัณฑ์สมุนไพรในพื้นที่ ร่วมกับคณะทำงาน

ผลการดำเนินงาน สรุปข้อมูลจากการสำรวจเพื่อศึกษาพฤติกรรมการใช้ผลิตภัณฑ์สมุนไพรและยาทางเลือก พบว่า ประชาชนในพื้นที่ตำบลกำแพง กว่าร้อยละ 50 ยังไม่รู้จักและไม่ทราบถึงอันตรายของสารสเตียรอยด์ กลุ่มตัวอย่าง มีการใช้ยาแผนปัจจุบันร่วมกับยาแผนโบราณร้อยละ 10.7 และร้อยละ 21.53 มีความเห็นว่า การกินยาชุดเมื่อมีอาการไม่สบาย เช่น เกิดการอักเสบเป็นไข้ ปวดเมื่อย ช่วยให้หายจากโรคโดยเร็วขึ้น จากการตรวจตัวอย่างทั้งหมด 22 ตัวอย่าง ทั้งหมดเป็นผลิตภัณฑ์ที่คนในหมู่บ้านซื้อมาใช้เอง มีทั้งผลิตภัณฑ์สมุนไพรที่ผลิตในประเทศไทย และที่ผลิตจากต่างประเทศ จากการสำรวจร้านค้าในหมู้บ้านไม่พบว่ามีการจำหน่ายผลิตภัณฑ์ยาสมุนไพรกลุ่มเสี่ยงในร้านขายของชำ

คณะทำงานสรุปข้อมูลและจัดทำสื่อเพื่อเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ในเขตพื้นที่ตำบลกำแพง เพื่อให้ประชาชนได้รับทราบว่ามีผลิตภัณฑ์สมุนไพรชนิดใดที่ตรวจพบสารสเตียรอยด์ปลอมปน โดยมีการระบุวิธีการตรวจสอบข้อมูลผลิตภัณฑ์สมุนไพรเบื้องต้น และจัดให้มีชุดทดสอบสารสเตียรอยด์เืพ่อตรวจสอบผลิตภัณฑ์สมุนไพรในหมู่บ้าน ทั้ง 12 หมู่บ้าน คณะทำงานได้ประสานงานกับทีมเยี่ยมบ้านผู้ป่วยโรคเรื้องรังโรงพยาบาลละงู เพื่อให้มีการสำรวจข้อมูลการใช้ผลิตภัณฑ์ยาสมุนไพรในผู้ป่วยกลุ่มดังกล่าวต่อไป

หมายเหตุ : รายละเอียดของบทสรุปคัดย่อการดำเนินงาน ให้ผู้รับผิดชอบโครงการเป็นผู้เขียนสรุปภาพรวมของโครงการใน "ผลลัพธ์โครงการ"

สารบัญ

ความเป็นมา/หลักการเหตุผล

สารสเตียรอยด์เป็นสารประเภทฮอร์โมน มีประโยชน์ในการบรรเทาการอักเสบ ใช้เป็นยากดภูมิคุ้มกัน และใช้ในผู้ที่ขาดฮอร์โมนประเภทนี้ สามารถใช้รักษาโรคได้หลายชนิด เช่น โรคเอส แอล อี (โรคพุ่มพวง) โรคผิวหนังที่เกิดจากการแพ้ โรคหืด เป็นต้น แต่เมื่อนำสาร สเตียรอยด์มาใช้เป็นยา จะต้องใช้ตามความจำเป็นเท่านั้น มิฉะนั้นจะเกิดอันตราย ยิ่งถ้าได้รับสเตียรอยด์เป็นเวลานานหรือในขนาดสูงมากจะยิ่งเป็นอันตรายมากขึ้น อันตรายที่จะเกิดขึ้นนั้น ได้แก่ การกดภูมิคุ้มกันของร่างกาย ความดันโลหิตสูง    เพิ่มน้ำตาลในเลือด กระดูกพรุน ต้อหิน ต้อกระจก เกิดแผลในกระเพาะอาหาร ผิวบาง หน้ากลมเป็นวงพระจันทร์ หลังเป็นหนอก  เป็นต้น ซึ่งเมื่อหยุดสเตียรอยด์กระทันหันจะเกิดอาการขาดสเตียรอยด์ ความดันโลหิตลดต่ำ น้ำตาลในเลือดตกลง ตามมาด้วยการเป็นลมหมดสติ

จากการดำเนินงานของโรงพยาบาลละงู ในปีงบประมาณ 2560-2561 พบว่ามียาสเตียรอยด์ ปนปลอมในยาชุด ยาลูกกลอน ยาสมุนไพร ยาต้ม ยาหม้อ ยาพระ รวมทั้งยาที่อวดอ้างสรรพคุณว่ารักษาได้สารพัดโรค มากกว่าร้อยละ 40 จากตัวอย่างยาสมุนไพรทั้งหมด 60 ตัวอย่างจากหลายพื้นที่ของอำเภอละงู ทั้งนี้มักพบว่ามีผู้ป่วยโรคเรื้อรังนำยาสมุนไพรที่มีการปลอมปนสารเสตียรอยด์มาใช้ เนื่องจากยาสเตียรอยด์เป็นยาที่มีฤทธิ์กดการอักเสบ มีผลทำให้ผู้ที่ได้รับยาสเตียรอยด์อาจเห็นผลในการบรรเทาอาการได้อย่างรวดเร็ว รู้สึกพึงพอใจ จึงทำให้อาจละเลยการรักษาที่สาเหตุของโรคโดยตรง หากมีการใช้ต่อเนื่องเป็นเวลานานมากขึ้นเท่าใด อาการไม่พึงประสงค์ของยาสเตียรอยด์ก็ยิ่งเพิ่มมากขึ้น พร้อมกับความรุนแรงของโรคที่มากขึ้นเรื่อยๆ

เพื่อความปลอดภัยของประชาชน โรงพยาบาลละงูจึงได้จัดทำโครงการตรวจเฝ้าระวังสารสเตียรอยด์ในยาสมุนไพรและ  ยาแผนโบราณ ในเขตพื้นที่ตำบลกำแพง โดยมีการประชาสัมพันธ์ข่าวสาร การจัดอบรมให้ความรู้แก่เจ้าหน้าที่ อาสาสมัครสาธารณสุขและประชาชนในพื้นที่และจัดกิจกรรมตรวจสารสเตียรอยด์ในยาสมุนไพร

สถานการณ์

วัตถุประสงค์โครงการ

1. ข้อที่ 1 เพื่อส่งเสริม ป้องกันและเฝ้าระวังการใช้สารสเตียรอยด์ในยาสมุนไพรของประชาชนในเขตตำบลกำแพง

กิจกรรม/การดำเนินงาน

1. กิจกรรมที่ 1 จัดอบรมเชิงปฏิบัติการเรื่องการใช้ชุดทดสอบสเตียรอยด์ และอันตรายของสารสเตียรอยด์ในยาสมุนไพร ให้กับแกนนำอาสาสมัครสาธารณสุขและประชาชนทั่วไป
2. กิจกรรมที่ 2 จัดทำป้ายไวนิลรณรงค์/ประชาสัมพันธ์ ให้ประชาชนทั่วไปตระหนักถึงอันตรายของสารสเตียรอยด์ที่ปลอมปนในยาสมุนไพร
3. กิจกรรมที่ 3 ตรวจหาสารสเตียรอยด์ในยาสมุนไพรในเขตพื้นที่ตำบลกำแพง 12 หมู่บ้าน
4. กิจกรรมที่ 4 รายงานผลโครงการและแลกเปลี่ยนเรียนรู้

กลุ่มเป้าหมาย

ผลที่คาดว่าจะได้รับ

ผลที่คาดว่าจะได้รับ

1. แกนนำอาสาสมัครสาธารณสุขและประชาชนที่เข้าร่วมโครงการ มีความรู้ และเข้าใจถึงอันตรายของการใช้ยาสมุนไพรที่มีการปลอมปนสารสเตียรอยด์

2. มีการตรวจ/เฝ้าระวังความปลอดภัยของผลิตภัณฑ์ยาสมุนไพรที่นำมาใช้ในพื้นที่ตำบลกำแพงโดย อสม. และเผยแพร่ข้อมูลให้ประชาชนในพื้นที่รับทราบ

3. มีฐานข้อมูลยาสมุนไพรที่มีการใช้ในพื้นที่ตำบลกำแพงและข้อมูลผลการตรวจความปลอดภัยของยาสมุนไพร

ส่วนที่ 1 ผลการดำเนินงาน

* ผลผลิต หมายถึง ผลที่เกิดขึ้นเชิงปริมาณจากการทำกิจกรรม เช่น จำนวนผู้เข้าร่วมประชุม จำนวนผู้ผ่านการอบรม จำนวนครัวเรือนที่ปลูกผักสวนครัว เป็นต้น
** ผลลัพธ์ หมายถึง การเปลี่ยนแปลงที่นำไปสู่การแก้ปัญหา เช่น หลังอบรมมีผู้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจำนวนกี่คน มีข้อบังคับหรือมาตรการของชุมชนที่นำไปสู่การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมหรือสภาพแวดล้อม เป็นต้น ทั้งนี้ต้องมีข้อมูลอ้างอิงประกอบการรายงาน เช่น ข้อมูลรายชื่อแกนนำ , แบบสรุปการประเมินความรู้ , รูปภาพกิจกรรมพร้อมคำอธิบายใต้ภาพ เป็นต้น